Bir zamanlar, dünyanın pek çok yerinde hemen hemen her evde birkaç kedi vardı. Kışlık erzak, kilerlerde saklanırdı. Farelere karşı, yiyecekleri koruyan kediler el üstünde tutulurdu. Teknolojinin gelişmesi, aranan her çeşit yiyeceğin kolayca bulunması, kedileri gereksiz kıldı. Zamanla sokağa atıldılar. Yaşamlarını kendi başlarına sürdürmek zorunda bırakıldılar. Ülkemizde sıkça rastladığımız bu tür kediler, gelişmiş ülke sokaklarında tek tük görülürler. Hastalık yaydıkları gerekçesiyle, gecen yüzyılın başından itibaren köpeklerle birlikte imha edildiler. Ancak sahipli olanlara yaşama şansı verildi. Kentlere nazaran daha fazla sayılacak kediyi doğaya yakın küçük kasabalarda, geniş arazilere kurulmuş, büyük bahçelere sahip yerleşim birimlerinde rastlarız. Bizim ülkemizde de gittikçe azalan sokak kedileri zorlukla yaşamlarını sürdürme çabasındadır. lar, içerdekilerden yiyecek beklerler. Sert gecen kış aylan, yağmur, kar onları kolayca hasta eder. Ömürleri genellikle çok kısa olur. Kediler sıcağı sever, yumuşak yerlerde uyumayı yeğler, okşanmaktan hoşlanır. Ama bir sokak kedisi, bir sahip bulamazsa asla rahat bir hayatı olmaz. Ara sıra yemek verdiğiniz bir kedi, önüne konanları yemeden önce mırıltılar çıkartarak yanaklarını elinize sürterse, sizi sahip olarak seçtiğini ifade eder. Eğer eviniz uygunsa, o kediyi beraberinizde götürebilirsiniz. Dışarıda yaşayan kediler sayısız tehlikeyle karşı karşıya kalır.
Kentler, hayvanlar için birer tuzak olan çukurlar, ağzı açık bırakılmış dar delikler, apartman boşlukları, iniş yolu olmayan dik çatılarla doludur. Çöpe atılan büyük konserve kutuları, karton kutular, plastik torbalar hayvanlar için oldukça tehlikelidir. Evde kullandığınız kedi veya köpek mamasını artığını, konserve kutusunun ağzını ezerek eğin sonra çöpe atın. Özellikle aç kalmış küçük kediler çöpleri karıştırırken konserve kutusundan gelen kokuyu alırlar, dipte kalmış azıcık kalıntıyı yalamak için kafalarını konserve kutusuna sokarlar. Ama, başlarını çıkaramazlar. Ürkmüş, paniğe kapılmış bir kediyi yakalamak, düştüğü durumdan kurtarmak oldukça zordur. Aynı biçimde ağzı tamamen açılmış süt kutuları, içinde yiyecek artığı sıkıca olan bağlanmış poşetler, çöpe atılan yemeklerin içine söndürülmüş sigaralar veya zararlı artıklar, hayvanlar için ölümcül sonuçlara neden olur. Trafik, bir başka ciddi sorundur. Kediler, genellikle gece, insanlar evlerine çekildikleri zaman yiyecek aramaya, çöpleri karıştırmaya çıkarlar. Dar sokaklarda geceleri sorumsuzca hız yapan, dikkatsiz sürücüler kedileri ve köpekleri ezerler.
Pek çok aile yaz mevsiminde tatilini geçirmek için şehir dışına çıkar. Yazlık yörelerde pek çok sokak kedisi bulunur. Çoğu insan kısa bir süre de olsa çevresindeki kedilerle ilgilenir. Doğuran kedilerle, şirin yavrularla ilgilenir. Ama dönüş zamanı geldiğinde onları kaderlerine terk ederler. Dönüş zamanı geldiğinde dikkatli olun, kapınızı kilitlemeden önce içeride kalmış bir kedi olup olmadığına bakın. Az da olsa dikkatsiz ev sahipleri içerde bir kedi unutur. Gelecek yıl dönecekleri için, zavallı kedi içeride açlıktan ve susuzluktan ölür. Bazı şanslı kediler günlerce acı acı miyavlayarak mahsur kaldıklarını yoldan geçen birine duyururlar. Günümüzde hayvan severlerin kurduğu dernekler sokak kedilerini kısırlaştırarak sayılarını azaltmaya böylece yiyecek bulma şanslarını artırmaya çalışmaktadır.
Kısırlaştırılmış bir kediyi sağ kulağının ucunun kesik olmasından anlayabiliriz. Kedi kısırlaştırma operasyonu gelişen tıpla birlikte ucuzlamış, ameliyat ettirebilecek yerler çoğalmıştır. Eğer bir sokak kedisini kendi başınıza ameliyat ettirirseniz, kulağının ucunu kestirmeseniz bile iç kısmına kısırlaştırılmış olduğunu belirten bir dövme izi koydurtun. Bu işaret, aynı kedinin ikinci defa başka biri tarafından ameliyata götürülmemesini sağlar.
İnsanlarla birlikte yaşayan evcil kediler ikiye ayrılır: Hem içeride hem dışarı yaşayanlar ve dış dünyayla ilişkileri olmayan, yalnız evde oturanlar.
Dışarı çıkabilenlere, şanslı kediler diyebiliriz. Kediler genelde ya çok hareket ederler ya da uyuyarak günlerini geçirirler. Bu sınıfa girenler; her zaman rahat bir yatak, kolay ulaşılan yemek, istedikleri an doğaya çıkabilmek, başka kedilerle didişmek olanağına sahiptirler.
Buna karşın başka kedilerle kavga edip yaralanması, onlardan hastalık kapması, bozuk yiyecek yiyerek iç parazitler alması, dış parazitlerin hücumuna uğraması, köpeklere yakalanması, trafik kazalarına uğraması gibi olasılıklar da vardır, iyi tarafları, ev içinde fazla ziyan, tahribat yapmazlar. Tuvaletlerini genellikle dışarı yaparlar. Eğer kısırlaştırılmamışlarsa çiftleşme mevsimlerinde eve pek sık uğramazlar. Bu tür kedilerin diledikleri zaman eve girip çıkmasını kolaylaştıran küçük kedi kapılarından evinizin uygun bir yerine taktırarak ona geniş özgürlük tanıyabilirsiniz. Aynı kapıyı yabancı, kurnaz kedilerin kullanmasını önlemek için kedinizin boynuna takacağınız elektronik tanımlama cihazı sayesinde, yalnız o geçmek istediğinde açılan modelde olan kapı kullanılması önerilir.
Evde yaşayan, dışarı salınmayan kediler sürekli bakıma muhtaçtır. Eğer evinizde kediniz varsa, tüm işlerinizi ona göre ayarlamak zorundasınız. Unutmayın, onlar evin ayrılmaz ferdidir. Eğer kediniz doğum yaptıysa ve yavrulardan biri sizinle birlikte yaşayacaksa, onu eğitmenize gerek yoktur. Huyu, annesinden farklı olsa da, tuvaletini nereye yapacağını, nerede yemek yiyeceğini, evin hangi bölümlerine girilmeyeceğini, istenmeyen hareketlerin neler olduğunu kısa zamanda kavrar. Eğer yeni bir kedi aldıysanız, ona tüm kurallarınızı öğretmek zorundasınız. Ama kediler bağımsız hayvanlardır, dilediklerini yapmaktan hiç çekinmezler, birkaç kuralın dışında canları ne isterse yaparlar. Tüm evi yalnız kendilerine ait yaşam alanı olarak görürler.
Her deliğe girerler, her çıkılabilecek yere tırmanırlar. Genç bir kedinin öğreneceği ilk kural; nereye tuvaletini yapacağıdır. Eğer bir yer edinmemişse ve tuvaleti gelmişse, farklı bir ses tonunda acı acı miyavlar, yer gösterilmezse bulduğu en uygun yere yapar. Genelde insanların kullandığı tuvaletlerden gelen koku, onları oraya yönlendirir. Kum veya hazır satılan kedi kumu dolu geniş bir kap hazırlayın. Belirlediğiniz bir yere koyun. Kedinize onu gösterin, ön ayaklarını kuma sokun, yumuşak, toprağa benzeyen bir yığının evde var olduğunu hissettirin. O, tuvaleti geldiğinde, yer arayacağı zaman o kumu hatırlar, onu kullanır. Birkaç kez kumu kullandığında o yeri aklından çıkmayacak biçimde hafızasına yerleştirir.
Ev içinde yaşayanların ömürleri dışarıda yaşayanlardan çok daha uzundur. Ev kedileri arasında 20 yaşından fazla ömür sürdürenler vardır. Dört duvar arasında yaşasa da kedi bazı özelliklerini kaybetmez, içgüdüsel olarak atalarından kalma davranışlarını sürdürür. Her biri usta bir cambazdır. Daracık bir çıkıntının üzerinde, yolda yürürmüş gibi hareket ederler.
Ev kedilerinin bile yüksek bir yere tırmanarak etrafı gözlemesi, vahşi yaşamlarından kalma bir davranıştır. Kediler düşmanlarından kaçmak veya onları gözlemek için ön ayaklarındaki tırmanmaya çok uygun kanca biçimli tırnaklarını kullanarak ağaçlara çıkarlar. Kendileri gibi tırmanabilen düşmanlarından kurtulmak için de, iri kuşların bile zor konacağı ince dallarda yürüme yeteneklerini geliştirdiler. Tırnak biçimlerinin ağaçlardan inmeye uygun olmaması nedeniyle de aşağı atlamada ustalaştılar. Evrimleri sürecinde bu yeteneklerini öylesine geliştirdiler ki; düştüklerinde her zaman dört ayakları üzerinde yere inerler. Böylece. yere çarpma şiddetini en aza indirirler. Bu kural, kedinin kendi isteğiyle, düşeceği noktayı hesaplayıp atladığında geçerlidir. Kendi isteğinin dışında, kazayla, zorla, ani itilmeyle veya başka bir nedenle düştüğünde kedi dört ayak üzerine düşmeye çalışır ama her zaman başarılı olamaz. Derin uykudayken bile en hafif tıkırtıyı duyarlar. Her zaman sevilmek, okşanmak, ev sakinlerinin kucağında uyumak isterler. Oyuncudurlar, hareket eden, yuvarlanan oyuncaklardan hoşlanırlar. Sallanan nesnelere, dalgalandırılarak çekilen iplere bir avmış gibi saldırırlar. İlk kez karşılaşsalar bile fareleri yakalarlar, onunla bir süre oynarlar. Ev kedileri genellikle pençelerine düşen fareyi sağ bırakmazlar ama yemezler.
Hiçbir ev, doğa kadar geniş değildir. Kediler için dört duvar arasında yaşamak sıkıcı olabilir. Evde bir kedi varsa, sürekli ilgi, sevgi ister. Kısırlaştırılmış, yeterli hareket alanı bulamayanlar aşırı derecede şişmanlayabilirler.
Birkaç kedi olması hareket getirir. Birlikte doğmuşlarsa, aynı aileden geliyorlarsa veya aynı zaman diliminde eve gelmiş farklı kedilerse birbirlerine kolay uyum sağlarlar. Sonradan gelen kediler az da olsa evin ilk kedisiyle bir süre sorun yaşayabilir. Birbirlerini kıskanabilirler. Zamanla ev içinde bazen kavga ederek bazen dostça birbirlerini kovalayarak oynarlar. Kısırlaştırılmış kediler arasında genellikle kavgalar olmaz.
Zaten ev kedilerini kısırlaştırmak gerekir. Çiftleşme zamanlarında erkek veya dişi kediyi evde tutmak olanaksızdır. Dışarı çıkmak için gün boyu durmaksızın yüksek tonda miyavlarlar. Fırsatını buldukları an kaçarlar. Yüksek bir katta yaşasalar bile pencereden aşağıya atlamanın yolunu ararlar, bazen de denerler. Eğer, aynı evde dişi ve erkek kedi varsa, erkek olan evin her yerine keskin kokulu sidiğini bırakarak kendi bölgesi olduğunu işaretler. Yüksek binalarda yaşayan kediler için pencereler tehlike doludur. Açık bırakılması durumunda beklenmeyen kazalara götüren bir yol olduğunu unutmamalıyız. Kediler, meraklı hayvanlardır. Dışarıda neler olduğunu pencere kenarına çıkarak gözlemeyi severler. Genellikle, pencere kenarları, yağmur suyunun kolay akması için hafif eğimli beton veya mermerdir. Tırnaklar, kedilerin hem savunma hem de tutunma araçlarıdır. Sert beton veya mermere tırnaklarını geçiremeyecekleri için, dar pencere kenarlarında savunmasız kalırlar. Dengeleri kaybettikleri an aşağı düşerler.
Kaçma planlarını pencere veya balkon yoluyla yapmayı düşünürler. Bir kat aşağıdaki yapı çıkıntısı veya dışarı uzantısı olan bir klima, onların ilk aşamada ulaşmak istedikleri noktalardır. Fakat, kaygan metale, sert betona tırnaklarını geçiremeyeceği için hızlı bir atlayış sırasında kendini durduramaz. Sonuç, her zaman kötü olur. Kediniz pencere kenarına çıkıyorsa, onun kaçma denemesi yapmayacağına eminseniz, en azından beton pencere kenarlarına, oldukça sağlam tahta bir zemin monte edin. Kediniz zor durumda kaldığında tırnaklarını kullanarak düşmekten kendini kurtarabilir. Kedinizin kaçma isteğini kırmak için ilgisini çekecek, tırmanacağı alanlar yaratmalısınız. Evinize yeni odalar ekleyemezsiniz ama kedi ağaçları kullanarak yukarı doğru genişleyebilirsiniz. Evcil hayvan gereksinmeleri satan dükkanlardan kolaylıkla bulabileceğimiz kedi ağaçları çeşitli yüksekliklerde, çevresine kalın kenevir ipi sarılmış sırıklardır. En üstünde ve daha aşağılarda kedilerin oturabileceği büyüklükte tahta düzlemleri vardır. Kediler bu ağaçlara tırmanarak, bir diğerine sıçrayarak, tepesinde oturup çevresini gözleyerek oldukça eğlenir. Marangozluğa eli yatkın olanlar, yaratıcılıklarına göre evlerine uygun çeşitli modeller yapabilirler. Kalın ve uzunca bir kütüğe, eski çoraplarınızı birleştirerek yapacağınız uzun sargıları, saç örgüsü biçiminde sararak bir palmiye ağacına benzetebilirsiniz. Eğer kendiniz yaparsanız, devrilmeye karşı önlem almayı unutmayın, taşıyıcı tabanı ağır ve geniş yapın. Ayrıca en üstten sağlam bir bağlantıyla duvara tutturun. Kedilerin tırnakları sürekli uzar, doğal ortamda tırmanırken, koşarken, yürürken kendiliğinden aşınır, gerektiği boyda kalır. Ama evde yaşayanların hareket etme alanları sınırlıdır.
Ev kedileri içgüdüsel bir davranışla tırnaklarını keskin tutma isteği duyarlar. Koltuk kenarlarını, yarı yumuşak maddeleri, tahta sandalyeleri kullanırlar. Evde bazı eşyalara zarar verirler. Önlerine bir kütük koysanız bile kendi seçtikleri evin en pahalı mobilyalarını, eşyaları kullanmaya devam ederler. Ama, kedi ağaçları, özellikle çevresine kalın kenevir ipi sarılmış olanlar, tırmanma sırasında tırnaklarını törpülemesine büyük katkısı olur. Hasırdan yapılmış işler, yere veya duvara serilmiş hasır halılar dikkatlerini çok çeker, tırnak bilemek için kullanırlar. Ara sıra kedinizin tırnaklarını kontrol edin, aşırı uzamışsa, deri içine girecek kadar dairesel biçimde dönmüş ise, bir veterinere götürerek kestirin. Bu gibi durumlar az da olsa yaşlı kedilerde görülür. Eğer siz kesecekseniz dikkatli olun, en uçtaki ölü kısmı kesin. Tırnağın canlı bölümünü keserseniz akan kanı durduramazsınız.
Bir önceki yazımız olan Kedilerin Yaşam Ortamları başlıklı makalemizde kediler nerelerde yaşar, kedilerin yaşam döngüleri ve kedilerin yaşam ortamları hakkında bilgiler verilmektedir.
